Мобильный путеводитель по Национальному парку «Сайрам-Угам» представляет собой удобный инструмент для навигации по живописной территории национального парка. Позволяет ознакомиться с месторасположением: вершин гор, стоянок для отдыха, приютов, проложенных маршрутов. Рекомендуется для установки на мобильные устройства всем потенциальным посетителям. При помощи данного программного продукта вы сможете определиться с маршрутом следования в походе и избавитель от опасности заблудится на незнакомой вам местности.
2022-2026 жылдарға арналған ғылыми-зерттеу жұмыстарының жоспары Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетінің 2021 жылғы 9 желтоқсандағы №27-5/277 бұйрығымен бекітілді. Онда 4 тақырып бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізілді. Ғылыми-зерттеу жұмыстарының тақырыптары:
Сайрам-Өгем МҰТП-нің табиғи кешендеріндегі құбылыстар мен процестерді «Табиғат жылнамасы» бағдарламасы бойынша зерттеу;
Сайрам-Өгем МҰТП-ң индикаторлық және сирек кездесетін омыртқасыз жануарларының биологиялық алуантүрлілігін ұзақ уақыттық ғылыми мониторинг негізінде зерттеу; (жалғасы)
Сайрам-Өгем МҰТП-і флорасын түгендеу, оның мониторингі, өсімдік жабындысы жүйесінің сипаты;
Сайрам-Өгем МҰТП-нің аумағында кездесетін бадам ағашын зерттеу, оның перспективалық түрлері мен шаруашылық құнды формаларын анықтау.
Ғылыми-зерттеу жұмыстарын атқару барысында басқа мекемелермен қарым-қатынас:
«Ұлттық биотехнология орталығы», «Ботаника және фитоинтродукция институтының қызметкері б.ғ.к. Н.Е.Зверев, б.ғ.к. М.П.Данилов., «Зоология институтының қызметкері П.А.Есенбекова., Биология ғылымдарының кандидаты Г.Б.Сақауова., М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан университетімен., академик Ә.Қуатбеков атындағы Халықтар Достығы университетімен., «Казгидромет» РМК., Назарбаев зияткерлік мектебі және басқа да мектептермен.
Сайрам-Өгем МҰТП-нің табиғи кешендеріндегі құбылыстар мен процестерді «Табиғат жылнамасы» бағдарламасы бойынша зерттеу;
Жылдық жоспарға сәйкес «Табиғат жылнамасы» бағдарламасы бойынша 14 рет ғылыми-зерттеу іс-сапарлары ұйымдастырылды. Іс-сапарлардың мақсаты:Ұлттық парктің табиғи - аумақтық кешендерінің жай-күйін бағалау, даму серпінін зерделеу, абиотикалық орта элементтерінің жай-күйіне, өсімдіктер мен жануарлар тіршілігіндегі маусымдық құбылыстарға, антропогендік факторлардың әсер етуіне бақылаулар жүргізу болып табылады. «Табиғат жылнамасы» бағдарламасы бойынша фенологиялық бақылаулар жүргізу. Іссапар барысында атқарылған жұмыстар: Ұлттық парк аумағындағы өсімдіктердің динамикасы, жеміс беруі, фенологиялық құбылыстары, сирек кездесетін эндемдік және шаруашылық тұрғыдан бағалы өсімдіктер түрлерінің таралуы және олардың биологиялық ерекшеліктері зерттелді.
Ұлттық парк аумағындағы жануарлар мен құстар популяциясының жағдайына және санына, сирек кездесетін жануарлар мен құстардың түрлеріне бақылаулар жүргізілді. Гидрометеорологиялық құбылыстарға есеп алаңдарында тұрақты және белгіленген бағыттар бойынша мониторингтік бақылау жасау жұмыстары орындалып, Ұлттық парк аумағындағы өсімдіктер және жануарлар дүниесінің алуан түрлілігіне есептеу жұмыстары жүргізілді; Қызыл кітапқа енген сирек кездесетін және эндемдік өсімдіктер және жануарлар түрлерінің тіршілік ету ортасы анықталды; ғылыми экспедиция кезінде жинақталған фенологиялық бақылауларға, гербарий үлгілеріне және басқа да мәліметтерге камералды өңдеу жүргізілді; жүргізілген бақылаулар және түрлердің биологиялық, экологиялық ерекшеліктерін, гидрометеорологиялық құбылыстарды зерттеу негізінде ұлттық парктің жылдық кітабы “Табиғат жылнамасы” құрастырылуда.
Бөлім қызметкерлері ғылыми-зерттеу жұмыстарын бекітілген іс-сапар кестесі бойынша жүргізіп келеді. «Табиғат жылнамасы» кітабының кестелерін мемлекеттік инспекторларға толтыру үлгілерін үйрету және 40-сағаттық оқу-семинар сабағын өткізу мақсатында бөлім қызметкерлері ақпан айында Түлкібас филиалында және наурыз айында Төлеби,Өгем филиалдарында техминимумға қатысты.
2. Сайрам-Өгем МҰТП-ң индикаторлық және сирек кездесетін омыртқасыз жануарларының биологиялық алуантүрлілігін ұзақ уақыттық ғылыми мониторинг негізінде зерттеу; (жалғасы)
Тақырып бойынша жетекші ҚР Зоология институтының жетекші ғылыми қызметкері б.ғ.к. П.А.Есенбековамен бірге аға ғылыми қызметкер А.Тасбулатова 1 рет іс сапарда болып, барлығы 2022 жылы 4 рет іс сапарға шықты (ғылыми-зерттеу жұмыстарын жалғастырушы М.Балабиева). Зерттеу жұмыстары 2022 жылғы жоспарға сәйкес Түлкібас филиалы Арыс, Шүрен шатқалдары, Төлеби филиалының Сайрамсу, Сарыайғыр шатқалдары, Өгем филиалы Ақтас,Тазқара шатқалдарында жүргізілді. Нәтижесінде аталған аймақтардан омыртқасыз жануарлардың 8 отряд 25 тұқымдасынан 57 түрі анықталды. Зерттеу жұмыстары жалғасуда.
3. Сайрам-Өгем МҰТП-і флорасын түгендеу, оның мониторингі, өсімдік жабындысы жүйесінің сипаты; тақырыбы бойынша (жетекшісі: б.ғ.к. Б.Г.Сақауовамен бірге орындаушы аға ғылыми қызметкер А.Умирзакова 1 рет іс сапарда болып, барлығы 2022 жылы 5 рет іс сапарға шықты). 2022 жылдың қорытындысы бойынша жоспарға сәйкес Өгем филиалының Өгем шатқалдары, Түлкібас филиалы Көкбұлақ, Иірсу, Даубаба шатқалдары, Төлеби филиалының Сайрамсу, Сарыайғыр шатқалдары зерттелді. Қазіргі таңда 50-ден астам өсімдік түрі анықталды, оның 10 түрі ұлттық парктің тізімінде жоқ өсімдіктер. Тақырып бойынша зерттеу жұмыстары жалғасуда.
4. Сайрам-Өгем МҰТП-нің аумағында кездесетін бадам ағашын зерттеу, оның перспективалық түрлері мен шаруашылық құнды формаларын анықтау; (жетекшісі Ботаника және фитоинтродукция институтының аға ғылыми қызметкері, б.ғ.к. Н.Е.Зверев, бөлім басшысы Ғ.Жеңісбекұлы тақырып бойынша 2022 жылы 6 рет іс сапарға шықты).
Мекемеде ғылыми қызметті ұйымдастыру мен жүргізу тәртібі ҚР 2006 жылғы 7 шілдедегі №175 ЕҚТА Заңының 41 бабына және Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2012 жылғы 13 наурыздағы №25-02-01/94 бұйрығына сәйкес жүргізіледі.
Ұлттық парктің 2022-2026 жылдарға арналған ғылыми-зерттеу жұмыстарының жоспары Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетінің 2021 жылғы 9 желтоқсандағы №27-5/277 бұйрығымен бекітілді. 4 тақырып бойынша ғылыми-зерттеу шаралары жоспарланған және оны орындау барысында жыл сайын белгілі мерзімге бекітілген тақырыптар бойынша салалық ғылыми-зерттеу институттарының ғалымдары тартылған.
Ұлттық парктің айналым мемлекеттік инспекторлары «Табиғат жылнамасы» кітабына қажетті мәліметтерді алу үшін 43 дана ауа термометрімен, 13 дана ауа ылғалдылығын өлшеу құралдарымен қамтамасыз етілді. Орман орналастыру мекемесінің соңғы мәліметін сараптай келе 2023 жылы 13 феноалаңның паспорттары және басқада құжаттары жаңартылады.
Ұлттық табиғи парктің кітапхана қоры – 1380 данаға, алдағы уақыттада толықтыру жұмыстары жүргізілетін болады. Кітап қорын ұлттық парк қызметкерлерімен қоса келісім-шартқа отырған мекемелердің студенттері мен қызметкерлері пайдалануда.
2012 жылдан бері гербарий үлгілерін дайындау жалғасып, қазіргі таңда жалпы - 2100 данаға жетті. Омыртқасыз жәндіктердің коллекциясы жыл сайын толықтырылып отырады, анықталған омыртқасыздар саны – 1511 дана, қазіргі таңда коллекцияның саны – 850 данаға жетті.
Ұлттық парк аумағында омыртқасыз жануарлардың 11 отрядынан 120 түрі анықталды. Сүт қоректілерден 59 түрі, оның ішінде 10 түрі Қазақстанның Қызыл Кітабына енгізілген бауырымен жорғалаушылардың 12 түрі мен қосмекенділердің 2 түрі, олардың үш түрі Қазақстанның Қызыл Кітабына енгізілген. Құстардың 300 түрі кездеседі оның 28 түрі сирек және жойылып бара жатқан түрге жатады.
Парктің аумағында 102 тұқымдас пен 539 туыстан тұратын 1635 түрлі жоғары сатыдағы өсімдіктері кездеседі. Оның 67 түрі Қазақстанның Қызыл Кітабына кірген қыналардың 25 түрі, саңырауқұлақтардың 3 түрі анықталып отыр.
Қар барысы Снежный барс Uncia uncia
Өгем филиалының Мақпал, Азартеке, Жантеке, Ешекжайлау учаскелерінде кездеседі. Төлеби филиалының Ұлар, Мыңжылқы шатқалдарында учаскелерінде кездеседі.
Қар барысы сирек кездесетін аң, жойылып бара жатқан аң, денесінің ұзындығы аталығы мен аналығы 112 - 125, құйрығының ұзындығы 91,8 - 105 см, салмағы 33- 39 кг. Қар барсы Тянь-Шань сілемдерінде Өгем, Қаржантау, Таласс, Жонғар Алатау тау жоталарында кездеседі. Қар барстың тұрақты үңгірі жоқ, аналығы балаларын тамақтандыратын кезде уақытша үңгірлерді пайдаланылады. Қар барсы негізі 1800 – 3500 м биіктікте кездеседі. Қар барысы жылдың үшінші тоқсанында көбиеді. Тянь - Шаньда ұрғашысының күйлеуі ақпан – сәуір айларында өтеді, жүктілігі 98-103 күнге созылады, балалары мамыр – маусым айларында туылады, шілде айында туылуы сирек. 1-5 кейде 2-3 балалайды, балаларының сүтенуі 3-4 айға созылады, күзде жас аңдар ұрғашысымен бірге аңға шығады. Қар барысының қорегі сібір тау текесі, елік, жабайы шошқа, архар, қояан, кекілік, ұлар, анда - санда үй жануарлары қой, ешкі, жылқыға шабулы жасайды. Шөлін сумен немесе қармен қандырады. Қар барысының қарсыласы – қасқыр жәнеде қар барысының олжасының негізгі бәсекелес қасқыр. Қар барысы 15 жылға дейін өмір сүреді.
Арқар-өте әдемі тұрқы 125 см,самағы 200 килограммға дейін болып келетін ірі жануар.Қошқарларының мүйізі өте күшті,спираль тәрізді бұралған,ал қойларының мүйізі жіңішке,қысқа әрі әлсіздеу бұралған болып келеді. Олардың ұзындығы иілісі бойынша есептегенде 150 см жуықтайды Арқасымен жаны жазғы уақытта қоңыр төсі қарны мен шабы ақшылдау. Арқарлар жыныстық жетілуге 2,5 жасында жетеді,бірақ қошқарларының жетілуі төрт жасында басталады,күйлеуі арқарлардың мекендеген жерлеріне және теңіз бетінің биіктігіне тәуелді,негізінен күйек мезгілі қазан айының ортасына дейін өтеді,буаздық алты айға созылады,сәуір-мамыр айларында бір,кейде екі қозы туылады.
Мекендейтін жерлері Түлкібас филиалының
Қайыршақты, Қанай, Нұрбай, Бозторғай, Көкбұлақ, Аршалы, Жолбарыс шоқы, Жамансай шатқалдарында мекендейді. Қазір олардың санын артып отырғанын байқауға болады. «Қызыл кітапқа» енгізілген жануарлардың денесінің ұзындығы 150-200 см-ге жетсе, күздің күні салмақтары 110-160 кг дейін барады.. Олардың өмір сүруұзақтығы 10-12 жыл деп есептелгенімен бұл жасқа дейін жететіндері сирек.
Мензбир суыры Сурок мензбира Marmota menzbieri
Оңтүстік өлкеміздің Батыс Тянь-Шань тау аймағының Қаржантау жотасында ғана тіршілік ететін сүйкімді Мензбир суыры немесе көк суыр ерекше қорғауды қажет ететін аңдар. Ол эндемик аң ретінде Сайрам-Өгем мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің аумағындағы Сарыайғыр,Бадам,Ұлыжұрт,Шағыртас,Тікенекті өзендерінің бас жағында теңіз деңгейінен 2000-3000 метр биіктікте қарлы жылғалар бойында кездеседі. Бұл аң кеміргіштер отрядының тиімді тұқымдасына жатады және жұптасып өмір сүреді.
Бұл аң Қазақстанның және халықаралық табиғат қорғау ұйымының Қызыл кітабына енгізілген. Бұл сирек кездесетін, жәнеде жойылып азайып бара жатқан аңды қорғау мен зерттеу мәселесі 2006 жылдан бастап республикалық маңызы бар Сайрам-Өгем мемлекеттік ұлттық табиғи паркі тарапынан тұрақты назарда ұстанып қорғау қолға алынды. Парк аумағында оның экологиясы мен биологиясын зерделеу мақсатында ғылыми зерттеу жұмыстары жүргізілуде. Бұл аңның дене тұрқымын ұзындығы 40-50 см, ал құйрығының ұзындығы 8,5-13 см дейін жетеді. Мамыр айларында салмақтары 1850-3400 грамм болса, тамыз айларында семіріп 3450-4080 граммға дейін жетеді. Бауыры мен табандары сарғыш-қызғыш , түлейтін кезіндегі түсі сары немесе түрлі-түсті болады.
Тау ешкі Сибирский горный козел Capra sibirica
Өгем филиалының Азартеке, Мақпал, Айғыржыққан, Пиазды. Төлеби филиалының Сарыайғыр, Сайрамсу, Қапжайлау, Ұлар, Мыңжылқы, Иіржол, Науытсай шатқалдарында мекендейді.
Көктем шыға азық ететін, алғашқы шыққан көк қорек болып жарытпайды. Сондықтан, жылдың осы мезгілінде, тауешкісі арық, жүдеу және буаз болғандықтан көп аулай бермеген. Тау ешкілерінің адамнан кейінгі негізгі жаулары қар барысы, жабайы мысық пен жыртқыш құстар. Үйдің қабырғасы сияқты тіп-тіке тасқа да шығып кете беретін тауешкіні осыншама қауіп-қатерден тұяқтары қорғайды. Ел арасында тастан-тасқа секіргенде олардың тұяқтары балқып, тасқа жабысатындықтан, құламайды екен деген әңгіме бар. Өте сақ, сезімтал, тау-тасты паналап, аңшыларды адастырып кететін таутекені қолға түсіру аса қиын.
Таулы өңірдің символы іспетті тауешкі сезімтал, көреген, иісшіл аң. Күйіс қайыратын жануарлар қатарына жататын тауешкі тау өсімдіктерімен қоректенеді. Тауешкілері екі жарым жастан бастап аналық қалыпқа келіп, оларға көбінесе 2 лақ еріп жүреді. Өзге аңдардан ерекшеленіп тұратын таутекесінің мүйізінің ұзындығы 1,5 метрге дейін жететін болса, ал ешкілерініңкі қысқарақ болып келеді.
Парктің эмблемасы - Қазақстан Республикасы Әділет Министрлігінің Зияткерлік меншік құқығы комитетінде тауар таңбаларының мемлекеттік тізімінде 2009 жылы 15 маусымда тіркелген (куәлік 29146) эмблемада арқар, аршабұтақтары, тау жоталары бейнеленген.
На территории парка разработаны 11 туристских маршрутов, паспорта которых утверждены Комитетом лесного хозяйства и животного мира от 1 апреля 2008 года №93.
